St Jacobsvlinder en St Jacobskruiskruid

Lakevelders herkauwend tussen het St Jacobskruiskruid

Boeren hebben een hekel aan Jacobskruiskruid in hun land; het is giftig voor het vee. Nu staan er hier achter in het Houdringhebos Lakenvelder koeien in een weiland vol met St Jacobskruiskruid; het staat keurig rechtop in bloei omdat de koeien er geen hap van eten. De koeien liggen gewoonlijk heerlijk te herkauwen in een veld met hoog opgeschoten Jacobskruiskruid. Maar staat het in een weiland waarvan het gras moet worden gehooid dan is het goed mis want de koeien eten het ongemerkt wel wanneer het tussen het hooi zit met alle gevolgen van dien.
Het Jacobskruiskruid is dus behoorlijk giftig. De enige die daar profijt van heeft is de St Jacobsvlinder en natuurlijk de vreetmachine die bij deze vlinder hoort, de opvallend geel-zwart gestreepte St Jacobsrups. Beide zijn giftig; het gif dat de rups binnen krijgt bij het vreten van de bladeren gaat bij het verpoppen gewoon over naar de vlinder. Wat je vaak ziet in de natuur (denk maar aan de fel gekleurde gifkikkers uit het tropisch oerwoud) is dat giftige dieren opvallend gekleurd zijn. De St Jacobsvlinder is prachtig rood gekleurd en valt dus goed op (alleen wat minder tussen de aardbeien har har).

St Jacobsvlinder

Vorig jaar was me al opgevallen dat de rupsen lang niet overal op de waardplant voorkomen. Ook dit jaar vond ik ze toch vooral op de plekken waar ze vorig jaar ook zaten. Reden voor enigszins systematisch onderzoek. Op de plekken waar ze veel voorkomen, zitten de rupsen ook niet op iedere plant; er zijn dan ook plekjes waar geen rups te bekennen is. Op de plek waar ik vorig jaar niets heb gezien en dit jaar eigenlijk ook nog niet vond ik op 2 planten toch enkele rupsen. Dus een absoluut verschil kon ik niet waarnemen. Daarentegen had ik de indruk dat op de plaatsen zonder rupsen de planten er veel beter bij stonden. Het één kan heel goed het ander veroorzaken natuurlijk; zonder vraat, grotere planten. Maar ook omgekeerd misschien; grotere, vitale planten produceren meer gif; kunnen meer in de gifproductie investeren en zijn daarom resistenter zodat er minder rupsen op kunnen groeien.
Een echt verschil in de twee locaties betrof de begrazing; daar waar de koeien liepen en dus flink werd gemest, was de waardplant overvloedig en met stevige planten aanwezig. Het leek ook wel of de grond vochtiger bleef, althans het vocht beter vast hield.
De twee gebieden grenzen aan elkaar; ik heb juist op het grensgebied intensief gezocht en geen enkele rups kunnen vinden. Ik zal het eens voorleggen aan Frits B, vlinder deskundige bij uitstek.
En Frits zei het volgende, waarvoor dank:


Je verhaal is geheel correct. Ik kan er nog aan toevoegen dat er op de universiteit van Leiden grootscheeps onderzoek aan is gedaan, maar jouw waarnemingen passen geheel in de onderzoeksresultaten. Het gif van jacobskruiskruid is een mengsel van verschillende pyrrolizidine-alkaloïden en de aanmaak van alkaloïden door de plant wordt nogal gestuurd door het stikstofgehalte in de bodem. Precies zoals jij dat vermoedt. De grap is de jacobsvlinder zelf het gif benut voor eigen bescherming, maar er niet tegen kan als er heel veel van zit in de plant.