Het Friese platteland biedt veel

Aan den einder ligt Wieuwerd en haar beroemde kerk met de mummies

Vorige week was ik in de provincie Friesland. Daar bezocht ik niet alleen Jorwerd. Bij aankomst in Mantgum herinnerde ik mij een bezoek aan dit plaatsje, minstens 25 jaar geleden. Er was daar toen een gelegenheid om koffie te drinken en die heb ik toen aangedaan. Kreeg als bijlage een leuk verhaal. Iemand vroeg mij of ik bij een bepaald huis een persoon had gezien. Dat was inderdaad het geval; er had iemand in de tuin staan werken en we hadden elkaar vriendelijk gegroet. In dat huis hadden in het verleden twee broers gewoond met een huishoudster. Deze huishoudster had last van koude voeten zal ik maar zeggen en die werden afwisselend door de ene en de andere broer warm gehouden. Welnu, die meneer daar in die tuin was daarvan het gevolg en werd dan ook Tjeerd van de gebroeders Terpstra genoemd (de voor- en achternaam zijn gefingeerd, die weet ik natuurlijk ook niet meer).
Vanuit Mantgum was ik bij dat eerste bezoek naar Wieuwerd gegaan op aanwijzing van de dorpsbewoners. Daar is in de grafkelder van de kerk sprake van een wonderlijk fenomeen: de mummies van Wieuwerd. Hoe dat kan is tot nu toe een raadsel gebleven. Ook nu ben ik richting Wieuwerd gewandeld en heb uit de verte een foto genomen. Halverwege omgedraaid en naar Jorwerd gegaan, maar dat verhaal is bekend.

Slager Blom zelf achter de toonbank

Na mijn bezoek aan Jorwerd ben ik naar Workum gegaan met het treintje; een prachtige plaats die bekend is vanwege zijn bijzondere slager (Slager Blom, bekend van het boek: "Het spek van slager Blom) en natuurlijk van Jopie Huisman die hier vandaan komt. Bij slager Blom heb ik pekelvlees, gedroogde Friese worst en natuurlijk spekbacon, het beroemde spek van slager Blom gekocht. Daarna naar het Jopie Huisman museum. De schilderijen van Huisman heb ik inmiddels al vaak gezien maar ze krijgen wel steeds meer diepgang voor me. Natuurlijk zijn de fijnschilderingen van bijzondere kwaliteit maar daarnaast vind ik ook zijn Ensor-achtige schilderijen heel bijzonder.
Het Friese kustpad loopt ook door Workum; ik heb nog even achter het dorp gekeken en wat foto's gemaakt van de omgeving. En toen moe maar voldaan terug naar de randstad. 

Yf

Vorig jaar, op vakantie kreeg ik een wat onverwacht e-mailtje. De tekst kon niet veel korter: "Waar zit jij? Yf". Nu moet de lezer weten dat Yf mijn voormalige buurvrouw is van de Hoflaan; zij verhuisde met Tom ruim twintig jaar geleden naar Groningen, hun thuisland. Ik antwoordde even cryptisch: "Op Rhodos". Het duurde even, maar een half jaartje later kreeg ik weer een mailtje en zo was ik gisteren bij Yf op bezoek in het verzorgingstehuis in Eelde. Inmiddels is Yf 95 jaar oud. Ze was behoorlijk afgevallen maar voor de rest nog helemaal de oude.

Yf achter haar computer met Internet als venster
naar de wereld

Destijds, toen ik net op de Hoflaan woonde, was Yf ongeveer zo oud als dat ik nu ben; zij gaf mij geweldige morele steun tijdens de periode rond de problematische geboorte van onze oudste, inmiddels 30 jaar geleden. We memoreerden die indringende gebeurtenis. Eerder deze week had Ab zich er al over verbaasd dat mijn hoogbejaarde buurvrouw een e-mailtje had verstuurd. Tja, daarover was ik eigenlijk niet zo verbaasd; van Yf kun je dat verwachten. Maar ze bleek ook een e-reader te hebben aangeschaft; een apparaat dat ik mij nog maar zeer onlangs, een beetje contre coeur, had verworven.
Door het intensieve gebruik van Internet lag de wereld nog steeds voor haar open ondanks haar zeer beperkte mobiliteit. We spraken over mijn dagelijkse Blog, over lekker eten en wandelen. Yf had nog allerlei suggesties voor het bekijken van schoonheden van het Gronings landschap: Bellingwolde, het Lauwersmeer gebied.\: "En maak eens een cruise!", drukte ze mij op het hart. Ze had vorig jaar, met een familielid als ondersteuning, nog een cruise naar Noorwegen gemaakt. Ik neem mijn petje af voor mijn oude buurvrouw.
Eelde ligt op het Drenthepad en we hebben afgesproken dat ik op korte termijn twee keer bij haar langs zal komen met een paar sneden van het op de Blog genoemde krentenbrood. Het was weer gezellig als vanouds. Van Yf heb ik veel opgestoken omtrent de levensfase van de ouderdom; zorg ervoor dat je actief blijft en geïnteresseerd in de dingen om je heen. De ICT vormt daarbij een uniek hulpmiddel!

Eten in de Dordogne

Vooral in restaurant Au Bon Acceuil in Limeuil heb ik vorige week zo ontzettend lekker gegeten. Roos was wat minder tevreden omdat haar "lapin" bepaald niet erg gaar was. Maar mijn diner was grandioos: eerst een stevig bloc foie gras, vervolgens het hoofdgerecht, een stoofpotje van lamsvlees met een overheerlijke bijlage van Sarladaise aardappeltjes en tot slot natuurlijk de onvolprezen Crême Brulée. Helaas eet men in de Dordogne altijd zo laat dat je als Hollander de hele nacht foie gras ligt op te boeren. Maar ja, een kniesoor die daarop let.

Pommes de terre Sarladaises

Later in Belvès heb ik een hele serie ansichtkaarten gekocht met daarop receptuur van de verschillende kenmerkende Dordogne gerechten. Hierbij vindt u het recept voor de Pommes de Terre Sarladaises oftewel, aardappels op de manier van Sarlat. Inmiddels heb ik dit gerecht hier thuis al twee keer gemaakt, waarbij ik de receptuur iets heb aangepast. Tenslotte zijn wij Nl'ers toch meer aardappelkenners dan die stokbroodeters nietwaar.
Recept
Vastkokende aardappels schillen en in kleine blokjes snijden. 15 minuten koken in zout water. Vervolgens bakken in ruim boter of beter nog, eendenvet (verkrijgbaar bij slagerij van Loo in de Bilt). Regelmatig omschudden/omscheppen. Zodra de aardappelstukjes rondom licht aankleuren doe je daar een fors aantal in dunne plakjes gesneden knoflooktenen bij en die bak je mee. Tot slot een handvol fijn gesneden platte peterselie meebakken. Warm opdienen en genieten maar.
Roos en ik hebben dit gisteravond gegeten met een salade van Gésiers, ook zo'n Dordogne gerecht bestaande uit een mengsel van IJsbergsla en paardesla (bladeren van de paardenbloem, lekker sterk van smaak) met daarop de opgewarmde, in plakjes gesneden Gésiers (maagjes van eend, blikjes gekocht bij de slager in Belvès) en walnoten. Het eendevet gaat ook over de sla en eventueel nog wat "huile de noix", oftewel walnotenolie (was helaas op). En tot slot Crême Brulée . We hebben opnieuw gesmuld.

De Hortus Botanicus in Utrecht

Wat een fantastisch weer is het de laatste dagen. Alle reden om erop uit te gaan. Gezien mijn activiteiten van de laatste dagen maar eens in de buurt gebleven. We hebben gepicknickt in de Hortus van de Universiteit Utrecht. Roos komt daar dikwijls maar voor mij was het de eerste keer. Met de museumjaarkaart heb je daar vrij toegang. Prima plek om te verblijven: geen hondenstront, overal bankjes en  prachtige beplanting overal. Het meeste indruk maakte de diverse biotopen die waren gecreëerd in de beperkte ruimte die er was. Maar ook een uitgebreid insectenhotel voor wilde bijen en wespen. In de schuilhut (voor de regen) waren plaatjes met de namen van de meest voorkomende vogels in NL. Kwam mij bekend voor na de excursie/wandeling van gisteren met Ab in het Deelerwoud. Ook de inheemse planten kwamen me hier en daar behoorlijk bekend voor door alle lessen van mijn oude vader en van Ab. Ik had niet gedacht dat ik me nog eens zou gaan verdiepen in die taxonomie maar inmiddels heb ik de CD's met vogelgeluiden binnen en ben ik bezig met de meest voorkomende te proberen thuis te brengen en te onthouden; valt niet mee.

Helaas had ik geen fototoestel bij me, maar ongetwijfeld ga ik binnenkort weer naar deze oase, zo vlakbij onze woonstede om deze leemte te vullen.

Het Deelerwoud

Geelgors

Vandaag met Ab gewandeld in het Deelerwoud bij de Hoge Veluwe; opnieuw een mij onbekend maar prachtig gebied. We gingen apevroeg op weg; om 6 uur zou Ab mij ophalen dus stond hij al om 5.50 uur bij mij voor de deur. Ab had de zon op zien komen; ik niet, want na de drukke dag van gisteren in Friesland was ik er zelf verbaasd over dat ik 5 minuten voor de wekker, d.w.z. om 5.25 uur uit mezelf wakker werd.

We gingen zo vroeg weg omdat dan de kans dat we herten te zien zouden krijgen het grootst was. En inderdaad, we hebben uiteindelijk alle drie de in NL voorkomende hertensoorten waargenomen: eerst een koppeltje damherten en vervolgens een enorme bok van het edelhert en tot slot een ranke ree hinde. Maar dat was niet alles; Ab had mij de laatste keer bij ons bezoek aan het Kootwijkerzand al behoorlijk enthousiast gemaakt voor een verrekijker. Mijn bezwaar betrof vooral het de hele dag sjouwen met zo'n zwaar ding op je borst. Vandaag zou ik de kijker de hele dag dragen en gebruiken. 

Ree hinde

Dat eerste viel mee maar dat laatste is een openbaring; er gaat een nieuwe wereld voor je open wanneer je inzoomt op een vogel of een insect. Zo zag ik voor het eerst een koekoek; je hoorde het kenmerkende geluid dat duidelijk afkomstig was van een boom in de verte. De koekoek was goed zichtbaar en ik kon zien hoe hij verjaagd werd door een andere vogel; had ik nog nooit gezien. Maar ook de geelgors en de roodborsttapuit lieten zich zien; tropisch aandoende vogels in het wild. Ab was een goede leermeester; hij leerde mij diverse plantenspecimina en geluiden van vogels; hij kent veel insecten van naam en leert mij op verschillende aspecten te letten; een vossedrol met insectenschildjes, vegetatieverschillen. Zelfs op de terugweg maakte hij mij opmerkzaam op de grote hoeveelheid zoutminnende plant: Engels gras. Het tijdens de winter gebruikte zout schept het milieu voor deze plantensoort die aldus Ab veel voorkomt in de Slufter op Texel. Ga ik ook maar eens bekijken binnenkort! En voor die kijker ga ik om.

Hoe Homeros verscheen in Jorwerd

Kerk van Jorwerd

Natuurlijk een persiflage op de naam van het interessante boek van Geert Mak, Hoe God verdween uit Jorwerd. Bij de boeken die ik op de e-reader heb geladen was ook dit bekende boek van Geert Mak en ik heb het met veel genoegen gelezen. De veranderingen van dit doorsnee Friese, eeuwen door landbouw gedreven dorpsleven, heeft hij van binnenuit kunnen beschrijven. Voor mij was het uiteindelijk een goed voorbeeld in het kader van de chaos theorie dat een complex systeem zich onder veranderde omstandigheden uitstekend weet aan te passen; anderzijds was het ook wel een bijzonder treurige geschiedenis als je zo duidelijk geïllustreerd ziet hoe het klassieke boerenleven volledig is verdwenen.

Gais voor haar huis was aan het sorteren

Het epos over Jorwerd van de hand van Geert Mak is een duidelijk voorbeeld van "oral history"; de verhalen werden opgetekend uit de monden van degenen die dit daadwerkelijk allemaal zelf hadden beleefd of nog feitelijkheden kenden uit dit verleden. Een beetje zoals de klassieke verhalen waarschijnlijk ook tot stand zijn gekomen; men vertelde elkaar kenmerkende verhalen en die werden door professionele verhalenvertellers tot één geheel gesmeed en aan de volgende overgeleverd. Het mooiste voorbeeld daarvan zijn natuurlijk de Ilias en Odysseia van Homeros.
Het boek van Geert Mak vond ik zo aangrijpend dat ik Jorwerd ook daadwerkelijk wilde gaan zien en zo ging ik vandaag, zaterdag met m'n dalvrij abonnement naar Friesland, station Mantgum tussen Sneek en Leeuwarden. Jorwerd kon ik vanuit de trein al zien liggen; klein dorp met een Romaanse kerk uit de 8e eeuw. Iedereen groette vriendelijk en al snel was ik bij het café, "Het wapen van Baarderadeel", zoals bekend onder de lezers, het sociaal centrum sinds vele decennia.
Eigenlijk was ik al heel snel uitgekeken, zo klein is het dorpje toen ik (in het Fries) werd aangesproken door een oudere dame die voor haar huis was zat te sorteren.

Gais voor het huis waar haar man vroeger het
schildersbedrijf had gevestigd

Zij stelde zich voor als "Gais", dus enthousiast vroeg ik of zij de Gais uit het boek was. En dat bleek het geval. Zij vertelde mij honderduit over Jorwerd, met name over de kerk en over het instorten van de toren in 1951 waarbij de slagerij, vlak achter de kerk slechts heel licht werd beschadigd. Zij was, net als ik, altijd erg geïnteresseerd geweest in de oude verhalen die zij vooral hoorde van haar Beppe; zij toonde mij ook een oude foto van haar Beppe als jonge kordate vrouw.  De verhalen van haar Beppe; een typisch geval van "oral history", van meer dan een eeuw geleden. Gais liep nog met mij mee door het dorp en vertelde mij verhalen bij de verschillende huizen. Ik denk met veel warmte terug aan deze ontmoeting.
Hier nog meer foto's van mijn korte bezoek aan Jorwerd.

Kornwerderzand

Eén van de kazematten van het complex bij Kornwerderzand

Deze week was ik met mijn broer Henk en een voormalige buurman van mijn ouders, Kees naar het kazemattenmuseum bij Kornwerderzand, het Masada van het NLse leger tijdens WO II. Zonder eigen verliezen wist het met zeer zwaar beton versterkte bunkercomplex de aanvallen van het Duitse leger te weerstaan. De Duitse soldaten konden daardoor niet optrekken over de afsluitdijk. Na enkele dagen van gevechten moest de commandant echter capituleren vanwege het zware bombardement op Rotterdam. Met grote tegenzin hebben de manschappen zich toen overgegeven en de wapens ingeleverd.
Het zijn vooral de betongieters en ijzervlechters geweest die dit staaltje van verdedigingsvernuft hebben vormgegeven. Uit de teksten in het museum begreep ik dat het ministerie van defensie onvoldoende financiering had maar dat het vanwege financiering door het ministerie van Waterstaat was dat deze egelstelling zo sterk kon worden uitgevoerd. Het was zo sterk dat in een kazemat bij een voltreffer met een vliegtuigbom van 500 kg niet eens het licht uitviel!
Maar ons bezoek kenmerkte zich toch vooral door gezellig met z'n drieën praten over vroeger. In de verschillende fasen van ons leven hadden we mijn ouders goed gekend. Kees heeft meer dan 20 jaar naast hen gewoond en mijn10 jaar jongere broer heeft hen vooral in hun middelbare leeftijdsjaren gekend terwijl ik hen natuurlijk veel jonger maar ook langer heb gekend. En zo keuvelden we wat af op die hete dag daar aan het puntje van Friesland. Lekker en gezellig daggie!