Niets boven Groningen

Toepasselijk beeldje op weg naar
het conservatorium

"Er gaat niets boven Groningen", zo begon hedenmiddag Hanneke de Wit, docente zang op het conservatorium Groningen haar introductie van de "Masterclass Winterreise", georganiseerd in samenwerking met de Vereniging Vrienden van het Lied. Ik was dan ook blij verrast toen ik bij binnenkomst zag dat er flink wat ouderen aanwezig waren in de zaal waar de masterclass werd gehouden. Ook ik had de moeite genomen om deze masterclass voor leerlingen bij te wonen en wel omdat ik erg benieuwd was hoe jonge, beginnende zangers deze uiterst moeilijke cyclus van Schubert zouden interpreteren. Elisabeth Schwarzkopf heeft ooit gezegd dat je pas aan het eind van je zang carrière instaat bent om dit werk zodanig emotioneel weet te doorgronden dat je het perfect kunt weergeven. Nou, daar was ik wel benieuwd naar. Jan Willem Baljet, bariton zou de masterclass houden en de leerlingen wijzen op het belang van interpretatie, uitspraak en dergelijke.
Roos en ik hebben jarenlang "Die Winterreise" alsmede "Die schöne Müllerin"  gezongen resp. begeleid, zo langzamerhand is iedere noot mij wel bekend en ik beweerde destijds altijd dat je in de fabelachtig gecomponeerde begeleiding precies kon aanvoelen wat er in het lied bedoeld werd. Maar ik merkte ook, wanneer Roos mij begeleidde en ik zelf ging zingen dat de tekst, gezongen op de melodielijn me vaak zodanig aangreep dat ik door emotie werd overmand en moest stoppen. En daar was ik benieuwd naar of ook de jonge zangers de emotie van de liederen aanvoelden. 
Jan Willem gaf aan dat de masterclass pas een aanvang zou nemen als het eerste lied, "Gute Nacht" was gezongen, zonder dat eerste lied zou het verloop enigszins in het niet beginnen, was ik met hem eens. Eén van de leerlingen, die ik al eens ontmoet had bij een recital in Zwolle van de VvhL deed de aftrap, maar kreeg daar geen commentaar op. En toen begon het met de enige sopraan, zij zong "Erstarrung" en bij het voorspel van de piano kreeg ik al kippenvel van de herkenning. De sopraan had flink volume, mooie stem en inderdaad moest er flink gesleuteld worden aan de interpretatie en het voorstellingsvermogen wat je eigenlijk zingt in dit lied. De jonge man, tot over zijn oren verliefd geweest, maar helaas weggestuurd en nu eenzaam op weg, door de sneeuw zoekt nog in de omgeving naar iets dat zich aan de tijd dat zij nog bij hem mocht zijn naar een spoor, maar alles is met sneeuw bedekt. In en in triest, hoog romantiek, maar het doet je veel als zanger en weet wat er door zo'n jongmens heen kan gaan onder die omstandigheden. Tja, als je nog zo jong bent blijkt dat best moeilijk. Jan Willem deed zijn best om dit gevoel over te brengen en het "OK" deed vermoeden dat het werd opgepikt, maar het viel niet mee. Eigenlijk was dat bij de zangers die ik tot de pauze hoorde eigenlijk met de meesten wel het geval, was een goede les, ik had respect voor allen die betrokken waren. Bij de pauze ging ik er weer vandoor en kon niet anders vaststellen dat Schwarzkopf gelijk had maar ook dat zo'n masterclass in het begin van de carrière wel heel goed is, pak dit emotioneel uiterst moeilijke werk en ga er tegenaan, beluister vooral ook de interpretaties van de grote zangers als Fischer Dieskau, Bostridge, e.a. op Youtube is menig uitvoering te beluisteren.
Wat ik erg leuk vond was het staartje van het programma voor de pauze, de jonge bariton ging de discussie aan met Jan Willem over de interpretatie van het verhaal achter de cyclus. Vrij algemeen wordt zowel de Winterreise als Die schöne Müllerin geïnterpreteerd als de doodswens van de hoofdpersoon. Bij de molenaarsknecht is dat nogal duidelijk wanneer hij zichzelf verdrinkt, maar bij de zwervende jongeman in de "Winterreise" eindigt het verhaal een beetje treurig bij de oude man met de Lier die op blote voeten in de sneeuw staat te fiedelen terwijl niemand luistert en zijn centenbakje ook leeg blijft, larmoyant zou ik dit eind vinden en zeker geen doodswens. Ik heb deze cyclus jarenlang onder m'n vingers gehad en ook nooit ervaren dat hij nou per se dood wilde, was het dus eens met de zanger en niet met de gevestigde orde. Daarover kreeg ik de volgende dag met Roos op het perron van station Rheden een heel dispuut terwijl we wachtten op de aankomst van nicht Margreet. Obstinaat en zelfovertuigd zei ik: "ik heb wel ingewikkelder raadsels opgelost", moet er achteraf om lachen, ben inderdaad niet zo kapot van exegeses waar het onduidelijkheden in de kunst betreft en zelden bereid om interpretaties van anderen rücksichtlos te accepteren.