Euthanasie in vroeger tijden op Sardinië

Na de feestochtend gingen we op weg naar Luras

Door onze gastheer in Villa Miglio waren we attent gemaakt op het museumpje in Luras. Met groot respect voor Roos' beheersing van het Italiaans hoorde ik haar vertaling aan van hetgeen onze stotterende gastheer haar vertelde. In het museumpje lag een voorwerp dat in vroeger tijden werd gebruikt om mensen die stervende waren uit hun lijden te verlossen. Intrigerend hoe zo'n gebruik mogelijk was geweest in zo'n katholiek land als Italië; het intrigeerde ons beiden, de reden waarom wij al bij ons eerste bezoek aan Tempio probeerden om Luras te bereiken. Het bleek bij die eerste poging  - net als Omsk - "net iets te ver weg". Maar na het ochtendlijk bezoek aan de festiviteiten van het grote feest van Tempio leek dit ons een goede gelegenheid om het opnieuw te proberen. Bovendien waren we na "het grote zitten" van de geologiereis ontzettend aan een stevige wandeling toe. Ik hoopte dat er een einde zou komen aan mijn obstipatieve problemen door de meestal zo stimulerende werking van het wandelen.
En zo wandelden we via een andere route dan de eerste keer, naar Luras. Onderweg nog zo'n kerkje op een ongetwijfeld voormalig "heidens" heiligdom geplaatste kerk "in the middle of nowhere"; imposante rotsformaties die erom vroegen om bijeen te komen; je voelde gewoon de kracht die van die plek uitging.
Uiteindelijk bereikten we Luras; niemand te zien; geen idee waar het centrum was, maar gelukkig ontmoetten we een behulpzame jonge man die ons naar het museumpje bracht. Daar was een oppasser, die belde en toen kwam er een meneer die ons rondleidde door het eerste deel van het museum; vervolgens kwam de echte gids van het museum en kregen we de bekende buitengewoon uitvoerige uitleg die een museumbezoek met gids altijd tot een bezoeking maakt. We moesten de bus van een bepaalde tijd halen en daar hield de bijzonder spraakzame gids gelukkig rekening mee. Na een grote serie landbouwwerktuigen, katholieke parafernalia en dergelijke kwamen we eindelijk in de ruimte van "het hamertje", het pièce de résistance waar we voor gekomen waren. In een hoek stond een beeld opgesteld van de gesluierde dame.

Dit beeld van de "gesluierde
dame" stond opgesteld.

Het ritueel werd (gelukkig uitvoerig in dit geval!) besproken zodat de context ons duidelijker werd. Indien een ernstig zieke stervende was en er geen enkele kans meer was op herstel werd de dokter erbij gehaald om dat uiteindelijk vast te stellen; een soort SCEN procedure avant la lettre. Er werd dan een houten wichelroede onder het kussen van de stervende gelegd. Meestal stierf deze binnen de drie dagen die bij het ritueel behoorden. Was dat niet het geval dan werd de wichelroede gebroken. Ik weet helaas niet meer precies wat de rol was van deze handeling; misschien dat Roos het nog weet. Op dat moment werd degene die het hamertje zou gaan hanteren erbij geroepen; een zwart gesluierde vrouw; uit het verhaal maakte ik enigszins op dat deze vrouw ook de vroedvrouw was van de streek en zo de cruciale verbinding vormde in levensprocessen: zowel bij het begin als bij het einde indien nodig. De kunst werd van moeder op dochter overgebracht.
In het uiteindelijk euthanasieproces werd grote zorgvuldigheid betracht; de dierbare spullen van de stervende werden in een zwarte zak gedaan en buiten de stervensruimte gebracht; er werd meermaals gebeden en uiteindelijk werd met een forse rituele hamer de finale klap uitgedeeld tegen de slaap van de stervende en verliet deze het leven.

Ik sta er wat ongemakkelijk bij te lachen.
Had niet verwacht dat ik de hamer vast
had mogen houden eerlijk gezegd.

De gids haalde na dit verhaal te hebben verteld de hamer uit een andere zwarte zak en stelde die mij tot mijn grote verrassing ter hand; ik schrok daar eigenlijk een beetje van. Dit ervoer ik als een heel bijzonder moment; ik bevoelde het uiteinde van de hamer die ik weet niet hoe vaak iemand uit zijn/haar lijden had verlost. Ik had bewondering voor dit oude, ongetwijfeld ook pré-christelijk volksgebruik. Tot in de jaren vijftig was dit gebruikelijk op Sardinië volgens de gids. De hamer van Luras is de enige die is terug gevonden op de geheime plek waar deze werd bewaard; misschien is het wel de enige die er überhaupt nog is