Gastvrije buren

Het wordt weer eens tijd om te melden wat ik allemaal aan het lezen ben geweest de afgelopen tijd. Nadat ik vergeefse poging had gedaan om wat van die oude Russische schrijvers als Tolstoj en Dostojevski op te pikken (is niet doorheen te komen) heb ik mij weer geworpen op zo'n pil van Ian Kershaw en wel zijn bekendste werk: de biografie van Adolf Hitler. Het is mij zo langzamerhand wel bekend wat Hitler in de aanloop van  - en tijdens de oorlog voor vreselijks heeft uitgehaald in eigen land en in de rest van Europa, maar hoe het zo ver heeft kunnen komen was voor mij toch wel in nevelen gehuld. En Ian Kershaw heeft een buitengewoon grondig werk geschreven dat begint met Hitlers voorouders, zijn grootouders, zijn jonge jaren, adolescentie, zijn jaren in het leger van Duitsland tijdens WO I en verder. Inmiddels ben ik aangekomen bij 1933/1934, de cruciale omslag waarbij deze opportunist met demagogisch talent de macht kon grijpen.

Vorige week heb ik samen met Roos de film "The pawnbroker" gezien; een film waarin een indringend beeld wordt geschetst van de gevolgen van wat Hitler in Europa teweeg heeft gebracht voor wat betreft de Joden. De hoofdpersoon die een vernietigingskamp heeft overleefd ziet telkens flashbacks die de kijker sterk betrekt bij wat dit voor het individuele slachtoffer heeft betekend. We waren er allebei sterk van onder de indruk. Deze film had ik in mijn twintiger jaren gezien en later nooit meer, maar de indruk die hij had achter gelaten was sterk. Ik herkende weer veel van zo lang geleden. We verbaasden ons erover dat deze film zo weinig bekendheid geniet. Vriend Dick zei hierover: een film die is vergeten omdat ze alleen maar hijgend naar de nieuwste oppervlakkige blockbuster toe rennen. Als het maar flink piept en knort en knalt, maar dit ter zijde.

Verder ben ik deze week begonnen aan een boek van Patrick Leigh Fermor, "A time of gifts", waarin hij het eerste deel van zijn voetreis beschrijft die hij in 1933/1934 maakte van Hoek van Holland naar Constantinopel. Eerst het gezapige en vooral zeer vlakke Nederland; pas bij Nijmegen komt hij voor het eerst een natuurlijke helling tegen. Wij NL'ers weten niet beter en we houden er ook wel van, toch? En dan naar Duitsland. Natuurlijk de SA troepen die luidruchtige demonstraties houden op straat, maar binnen in de kroeg langzaam ontdooien tot jonge mannen die zingen over de schoonheid van het buitenleven, de bossen en de liefde; weg fanatisme?! Tijdens zijn voettocht wordt hij overal gastvrij ontvangen; niets vijandschap tegen de vreemde Engelsman. Erg ontroerend vind ik Fermors verhaal waarin hij beschrijft hoe hij op een avond in een sneeuwbui een licht ziet en een erf op gaat waar de blaffende hond wordt gemaand; doodarme boeren met handen als kolenschoppen; hij mag direct mee eten; er is geen slaapruimte in het huis maar hij krijgt spullen om in de stal te overnachten. De volgende ochtend wordt met nadruk iedere betaling geweigerd. Kan het nog gastvrijer?
De houding jegens Hitler is bij de meeste Duitsers die hij ontmoet nogal terughoudend; men moet niet veel van deze praatjesmaker hebben. Uit de biografie van de hand van Kershaw maak ik op dat het de economische ellende was die mensen op hem deed stemmen, maar vooral de intensieve propaganda van de partij en zijn onwaarschijnlijk demagogisch talent. Dat er zo'n duivel achter zat werd overigens wel degelijk tevoren gezien en gerapporteerd; Ludendorff voorspelde aan president von Hindenburg exact wat er zou gaan gebeuren toen hij Hitler tot kanselier had benoemd, iets wat von Hindenburg overigens met de grootste weerzin heeft gedaan.
Volgens Kershaw is het raadselachtig hoe door stommiteit van enkelen Hitler het kanselierschap heeft weten te verwerven in januari 1933. Hij was toen feitelijk al op zijn retour v.w.b. zijn populariteit; slechts met heel intensieve propaganda wist hij de schijn van een grote aanhang op te houden.
Je kunt je er geen voorstelling bij maken hoe dit volk zich in de luren heeft laten leggen door zo'n maligne figuur en daarbij zo'n verwoesting heeft aangericht en onbeschrijflijk menselijk leed veroorzaakt. De aanloop van WO II blijft me fascineren; hoe heeft dit zo kunnen komen?