Kröller-Müller

Voor m'n gevoel was ik er heel lang niet geweest maar toch kwam alles me weer overbekend voor: het Nationaal park de Hoge Veluwe en daarin natuurlijk het Kröller-Müller museum. Gezellig een dag op stap met vriend Peter C. Het zou slecht weer worden maar dat viel reuze mee; af en toe wat motregen. Het was wel drukkend benauwd. Vorig jaar hadden we ons al voorgenomen om dit museum te bezoeken maar toen was het er door ongehoord slecht weer niet van gekomen. Op het museum terrein werden we als vanouds welkom geheten door meneer Jacques van beeldhouwer Wenckebach.

Meneer Jacques

Een puissant rijke familie, die Kröller-Müllers die, getroffen door het Lot, haar rijkdom moest overdragen aan de Staat der Nederlanden. Door de krach van de jaren 20,  dreigde een failliet voor de firma Müller, die van oorsprong de familie van Helene Müller toebehoorde; Anton Kröller, was ingetrouwd voorzitter/directeur van het familiebedrijf.
De heer H.P. Bremmer, kunstkenner heeft mevrouw Helene Müller die op 20-jarige leeftijd met Kröller trouwde, ertoe gebracht om één der mooiste kunstverzamelingen aan te leggen; geld speelde geen rol. Prominent zijn de schilderijen van Vincent van Gogh; de aardappeleters, la Berceuse, de postbode met de enorme baard, het perzikboompje; ze kwamen me alle weer zo bekend voor. Soms technisch schijnbaar wat onbeholpen maar vooral van een opdringende schoonheid en realiteit.

Anton Kröller en Helene Müller

Een schilderij dat me eigenlijk nooit zo was opgevallen betrof "Trein in landschap" van Paul Gabriël. Het trof me zo dat ik er enkele malen voor ben gaan staan om het te bewonderen en niet alleen omdat ik zo graag met de trein reis. Verstild, trein langs water met vissende mannen; deed mij denken aan de Haarlemmertrekvaart waar ik als kind vaak vertoefde met hengel of op de schaats. Nu zag ik in de Informatiefolder dat dit Helenes eerste aanschaf betrof.
Na bezoek aan het museum liepen we nog over het terrein om de fundamenten te zoeken van het grote museum dat de familie had willen bouwen; door geldgebrek is dat er nooit van gekomen.
Net als de grachtenpanden uit de zeventiende eeuw en de buitens langs de Vecht uit die zelfde tijd hebben deze rijken van de twintigste eeuw hun sporen nagelaten; vergelijkbaar met de Uyttenboogaard-Eliasen familie.

Le Chahut van Seurat.

Het schilderij "De trein" van Paul Gabriël is in de zomer van 2015 te zien (geweest) in het Haags Gemeente museum. De conservator aldaar, mevr. Frouke van Dijke heeft daar een fraai verhaal bij geschreven dat ik hierbij copieer:

De tijd wordt bepaald door de stand van de zon. Staat deze op zijn hoogst dan is het 12 uur. Hierdoor is tijdsbepaling verbonden aan een plaats. Zo kende Nederland tot 1909 naast de Engelse Greenwich-tijd een Amsterdamse tijd en tal van lokale tijden. Veel plaatsen hielden de Amsterdamse tijd aan, die voorliep op het oosten en achterliep op delen van het westen. Het verschil kon oplopen tot een klein half uur. Ten tijde van de postkoets en de trekschuit leverde dit weinig problemen op. De reis duurde immers zo lang dat er weinig te merken was van enig opgelopen tijdsverschil.

De stoomtrein, het snelle gevaarte dat vanaf 1839 ook door Nederland reed, was echter een geheel ander verhaal. De verschillende tijdzones leidden bij reizigers al snel tot vergissingen en klachten. Zo schreef de heer H. Bink in het tijdschrift Vragen van den Dagin 1892: ‘Een tijd voor het burgerlijk leven en een daarmede verschillende tijd voor het spoorwegverkeer geeft voortdurend moeite en verwarring. Men moet bijv. te 2 uur in Amsterdam zijn (Amsterdamsche tijd), men ziet dat de trein te 2 uur daar aankomt en vergeet daarbij al te licht, dat die spoortijd 20 minuten later is, zoodat met die aankomst op 2 uur 20 minuten moet rekenen’.

De trein was de grote catalysator van de moderne tijd. Paul Gabriël’s prachtige schilderijIl vient de loin (hij komt van verre, 1887) van het Kröller Müller Museum staat tegenwoordig symbool voor de ingrijpende veranderingen in Nederland aan het einde van de negentiende eeuw. In de vorm van een stoomlocomotief dendert het moderne leven de gemoedelijke Hollandse polder in. Twee vissertjes zien hun rust en stilte bruut verstoord. Niet alleen de trein maakte onze wereld een stuk kleiner, ook het door Gabriël geschilderde telegraafnetwerk had een grote invloed op het dagelijks leven. De introductie van de electrische telegraaf rond de jaren ’50 maakte het mogelijk om over grote afstand te communiceren ‘met de snelheid der gedachte’. Gabriël baseerde het schilderij op een krijttekening die hij maakte bij Broeksloot, vlakbij Voorburg. In de voorstelling maakt hij slim gebruik van de lange rechte spoorlijn en aangrenzende rij telegraafpalen, die het beeld diepte geven.

Toen Gabriël zijn trein schilderde heerste er nog volop verwarring omtrent de tijd. In 1892 maakte Nederland aan alle onduidelijkheid een einde door de Greenwich-tijd als officiële tijdsaanduiding aan te wijzen. Het zou echter nog tot 1909 duren voordat er een wettelijke tijdzone voor heel Nederland gold. Nee, dan is die overgang van zomer- naar wintertijd nog best overzichtelijk. En voor de duidelijkheid, de klok gaat een uur achteruit.

Gabriël’s Il vient de loin. Trein in landschap (1887) behoort tot de collectie van het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Het werk zal deel uitmaken van de tentoonstelling Holland op z’n mooist, vanaf 4 april 2015 te zien in het Gemeentemuseum Den Haag.