De wereld die er nooit kwam

Prins Pjotr Kropotkin liep voorop
bij de aanloop tot de sociale
omwenteling in Rusland

Vaak sta ik verbaasd over het verschijnsel "geheugen". Iets dat ik gisteren heb afgesproken heb ik soms vandaag alweer vergeten omdat het middellange geheugen vaak maar matig functioneert. Deze eigenschap breekt mij helaas regelmatig op  met bridgen waarbij je veel onderlinge afspraken moet onthouden. Verder moet je tijdens het afspelen ook nog eens het korte geheugen intensief aanspreken. Daarentegen doet het langetermijn geheugen me vaak verbaasd staan. Zo weet ik nog, en daar slaat dit Blog op, dat mijn grootvader, zo'n pakweg 50 jaar geleden tegen mij zei dat anarchisten de gevaarlijkste lieden waren. Destijds zei mij dat niets; maar een gewaarschuwd mens telt voor twee! Naarmate je dan ouder wordt krijg je een zeker beeld van anarchisten: bommengooiers en oproerkraaiers. Maar enkele jaren geleden ontstond er enige nuance in dat beeld. In het boek "de graanrepubliek", van Frank Westerman stond juist een heel positieve opmerking aangaande anarchisme; een herenboer, die in een periode van smeulend verzet onder de arme landarbeiders tegen de rijke boeren, een anarchist wel aannam om bij hem te komen werken en juist de socialisten en communisten niet. Die opmerking deed mij besluiten om me eens wat te verdiepen in het anarchisme in het licht van die opmerking van zo lang geleden. En nu wilde het toeval dat juist een boekbespreking omtrent dit onderwerp mijn nieuwsgierig oog passeerde: "De wereld die er nooit kwam", een geschiedenis van het anarchisme, van de hand van Alex Butterworth. Inmiddels heb ik het geleend van de bieb en ben ik tot een derde van het boek gevorderd.
Het speelt allemaal zo'n beetje vanaf het midden van de 19e eeuw; het Russische volk in slavermij gehouden door haar eigen bezittende klasse; Frankrijk in de klem van de restauratie; het feodale Bismarck-Duitsland onder leiding van Pruisen als economisch en militair opkomende macht. Het idealisme onder juist de élite van het Russische volk neemt het voortouw tot een sociale omwenteling om het volk uit haar onderhorigheid te bevrijden; het volstrekt onontwikkelde volk moet er weinig van weten; het Tsaristisch regime kent slechts repressie als antwoord. Escalatie is het gevolg.

Louise Michel, dappere vrouw
in het verzet tegen de repressie

Frankrijk kent haar eigen dynamiek; verlies van de oorlog tegen Duitsland (1870-1871) die zij zelf begon; de communes in Parijs en Lyon met de bloedige repressie die daarop volgde; het nationaal trauma en de terugkerende communards.
Het bijzonder vlot geschreven boek leest als de Ilias, spannend, met wisselende kansen voor de partijen, met de veelheid aan nauwelijks te onderscheiden (Russische) namen van strijders, met de soms zeer bloedige beschrijvingen (de moordaanslag op Tsaar Alexander II). Weer zo'n boek waarin je nauwelijks kunt stoppen. Ik raad het zeker mijn vriend Peter C. aan om eens te gaan lezen!

PS En als ik dan zo heerlijk in de ochtendschemering in m'n bed lig te lezen met een kopje thee erbij, gekookt eitje, glaasje vers geperst sinaasappelsap en een zelf gebakken boterham met notenpasta ben ik zo innig tevreden; lezen van een goed boek is een aangename streling van de geest; ik kan er niet genoeg van krijgen. Diezelfde grootvader die mij aan het vooroordeel over anarchisme hielp, mijn naamgever, Evert van Elven, heeft zijn laatste levensjaren door omstandigheden (hij kon nauwelijks meer lopen) louter lezend doorgebracht. Misschien heb ik die voorkeur voor lezen wel van hem.