Josephus Jitta

Theo Toebosch

Heeft me altijd geïntrigeerd die naam Josephus Jitta. Ik heb namelijk mijn jeugdjaren gesleten in de Josephus Jittastraat in Amsterdam. Mijn vader wist dat deze naam afkomstig was van een rechtsgeleerde. Een enkele keer duikt die naam nog wel op. Maar... nu is er een heel boek aan deze familie gewijd. Aldus ontdekte mijn Roos bij haar eeuwige speurtocht naar Nieuws en rariteiten. In "de Pers" stond een artikel over dit boek, "Uitverkoren Zondebokken" is de naam en het is geschreven door Theo Toebosch. Het betreft een Joodse familie die ergens in de 18e eeuw naar Nederland is verhuisd. Die familie geschiedenis is in vlotte bewoordingen neergelegd in dit boek. Het geeft naast informatie over de familie perikelen ook een goed tijdsbeeld. Bijvoorbeeld over het Duitsland in de zelfde tijd als dat Madame de Staël door dit land reisde. Over het Amsterdam van de begintijd van het spoor (net als Rosenbaum in "Publieke Werken"), de wereldtentoonstelling op het huidige Museumplein, de humeurigheid van Koning Willem III. Met een paar klicks had ik het boekje besteld bij het Internet warenhuis Bol.com en de volgende dag in huis.
Volgens Toebosch hebben de naamgevers van de straat ook gedacht dat Josephus een voornaam was en niet een onderdeel van de familienaam, de onnozelaars. Het gaat om Daniel Josephus Jitta, overigens wel één van de vele prominenten in deze familie. Dus misschien kan deze vergissing ook wel gezien worden als een eerbetoon aan de hele familie Josephus Jitta; dat zou wel terecht zijn!

Sinclair en Hesse

Hermann Hesse

Vaak lees ik meerdere boeken naast elkaar. En dat is ook nu het geval. Eerder meldde ik al dat Lanny Budd weer eens op mijn nachtkastje lag. Het tweede deel van de grote serie die handelt over de geschiedenis van de eerste helft van de twintigste eeuw. Lanny maakt op onwaarschijnlijke wijze, bijzonder boeiend verteld, allerlei situaties mee, ontmoet allerlei lieden die een grote rol speelden in het wereldgebeuren en vertolkt op onverholen wijze een bijzondere zienswijze op de politieke gang van zaken. De schrijver is Upton Sinclair, zijn naam noemde ik reeds.
Daarnaast was ik vorige week in de bieb op zoek :naar zo'n boek dat ik iedere tien jaar weer eens ter hand neem, Narziss en Goldmund van Hermann Hesse. Zo'n heerlijk boek over de worsteling van jonge mensen in het proces van levenskunst en daarnaast zo'n heerlijke beschrijving van een autoloze wereld net als Jean Auel doet in haar "Stam van de holenbeer". Helaas was het boek niet voorhanden, maar wel het boek Demian. Dat las ik toen ik nog maar half zo oud was als nu. En net als toen, in één adem uitgelezen. Fantastische beschrijving van een innerlijke worsteling van een jonge man. Wel wat pathetisch vind ik nu als oudere, maar 30 jaar geleden werd ik sterk beïnvloed door dit boek.
Maar wie schetst mijn verbazing als ik mij realiseer dat de naam van de hoofdpersoon, Sinclair, de zelfde is als die van de schrijver van de Lanny Budd serie. Maar ook de naam van het eerste boek van de serie lijkt wel rechtstreeks uit het verhaal over Demian te komen: Einde van een wereld, het is de naam van het laatste hoofdstuk.
Het leidt ook geen twijfel dat Upton Sinclair de boeken van Hesse heeft gelezen; zij waren tijdgenoten, werden vrijwel in het zelfde jaar geboren (1878 resp 1877) en leefden vrijwel even lang (tot 1968 resp. 1962).
Ik neem echter aan dat Upton niet zijn achternaam heeft doen veranderen onder invloed van het boek van Hesse, dat al in 1919 werd geschreven.
Een merkwaardig toeval.

M 24

Van beide bezit ik geen foto; noch van mijn eerste brommer, de Berini M24, noch van mijn eerste PC, de M24 van Olivetti.
Die eerste brommer kreeg ik van een neef van mijn moeder, ome Jurrie, genoemd naar zijn vader, de broer van mijn nooit gekende opa van moeders kant. En dat was me een brommertje. Geen versnellingen, eigenlijk van alles niks, alleen een op en neer bewegende zuiger, verbonden aan een frame, maar hard dat ie kon!? Mijn toenmalige zwager Ruud, in het bezit van een Zündapp geloofde niet dat ik zo snel kon met dat ouwe ding. Maar ja, zonder versnelling kwam hij maar moeizaam op gang, maar eenmaal op toeren vloog ik Ruud voorbij op het fietspad van de Haarlemmerweg. Hij kon het niet geloven en al evenmin uitstaan.
En dan die eerste PC, de M 24 van Olivetti. Voor die tijd een heel grote harde schijf, wel 10 MB, ja u leest het goed, ongeveer de capaciteit van een paar foto's van tegenwoordig. Mijn zonen kijken wat smalend als ik dat noem, of het hun eigen verdienste is dat er nu, 25 jaar later zulke enorme opslagmedia zijn. Maar destijds kon je met dat kleine PC'tje eigenlijk alles wat je nodig had; tekstverwerking (WordStar, wie kent dat nog?), en een Spread Sheet waarvan ik evenmin de naam nog weet en communiceren met Viditel (Kent iemand dat nog?). Alleen geluid en beeld ontbrak evenals het onvolprezen WINDOWS.
Ik denk nog met genoegen aan die twee M24's. Maar waar die naam vandaan komt is mij in beide gevallen volstrekt onbekend.

Lanny Budd

Het is de vraag hoeveel mensen in deze tijd wel eens van Lanny Budd hebben gehoord, de sleutelfiguur in de serie van 11 boeken die Upton Sinclair schreef over het tijdperk van pakweg 1910 tot 1953.
Volgens de WIKI-pedia beschrijving over Sinclair is deze serie in de vergetelheid van het mensdom weggezonken, althans wordt zij al jaren niet meer herdrukt en niet meer gelezen (net als het werk van Vestdijk en Couperus zal ik maar zeggen).
Mijn oude vader had het altijd over Lanny Budd en na het bereiken van de volwassenheid heb ik de twee eerste boeken van de serie, de enige die hij overigens bezat ook daadwerkelijk gelezen. En ik vond de inhoud werkelijk fascinerend. Later bleek dat hij naast de twee boeken die hij in zijn jonge jaren had aangeschaft ook beschikte uit de hele serie vanuit een erfenis.
Mijn vriend Peter C had de naam van Lanny Budd ook dikwijls horen vernoemen tijdens familie bijeenkomsten. Ik kan het niet laten, maar af en toe moet ik echt weer een paar hoofdstukken in het tweede boek, dat handelt over het interbellum opnieuw lezen. Romantisch is het privé leven van Budd, maar moet hij omgaan met de groten der aarden dan geeft zijn schepper Sinclair getuigenis van een grote scherpte en inzicht in de verhoudingen van die tijd. Hij blijft objectief, legt niet alle schuld bij één partij, kent als Amerikaan heel goed de vooroorlogse verhoudingen in het toen nog zo oorlogszuchtige Europa.
Om een informatie voorsprong te bereiken hanteert Sinclair regelmatig de oud-Griekse vorm van de Deus ex Machina, maar dan in de vorm van waarzegsters of droomuitleggers. Een vorm die op den duur wat begint tegen te staan. En om het verhaal lopend te houden worden ook de meest onwaarschijnlijke ontmoetingen gearrangeerd, maar al met al een buitengewoon informatieve serie voor mensen die in de loop van de geschiedenis van de twintigste eeuw zijn geïnteresseerd. Het taalgebruik is uiteraard erg gedateerd.
Maar ook zijn kennis van literatuur en muziek bewonder ik. Zo heeft hij het in het tweede boek over een Sonate in A Majeur van César Franck en, O zegen van Internet, die is inderdaad prachtig en al luisterend worden voor mij de decennia overbrugd en neem ik mijn pet af voor de socialistische Sinclair, in eigen land toch wat onderschat.
Destijds was de serie wereldwijd een groot succes; vertaling in 21 talen zegt wel wat!

Als je dan in de WIKI leest dat Sinclair geopteerd heeft voor politieke functies in de USA en daar allemaal voor is gepasseerd dan beschouw ik dat toch als een gemiste kans voor dit machtige land. Net als het gelaat van "de generaal", maar dan digitaal kun je het betrokken gezicht van SInclair bijna lezen; een erudiet en sterk meelevend mens. Moet een fascinerende man zijn geweest, maar net als "de generaal" nu wel vergeten.

De absolute macht

Je kunt je er geen voorstelling van maken wat absolute macht betekent. Daar zijn wel voorbeelden van, maar weinig zijn er zo goed gedocumenteerd als de macht van de eerste tien Romeinse keizers. Suetonius heeft de informatie over deze keizers over de eeuwen heen geholpen. De eerste keizer, Augustus, de verhevene heeft zich redelijk gedragen. Maar nummer twee, keizer Tiberius, je houdt het niet voor mogelijk wat een pervert deze man was. In de rare pornografische film die in de zeventiger/tachtiger jaren het licht zag:"Caligula", wordt in het begin keizer Tiberius ten tonele gevoerd. Wat je dan ziet is een bijzonder slap aftreksel van wat deze pervert in werkelijkheid voor wandaden verrichtte. We zijn toch wel wat gewend in de 21e eeuw aan sexuele pervertering, maar Suetonius beschrijft dingen van Tiberius die je gewoon niet wilt weten, die ik hier ook niet ga opschrijven. Maar waar ik me zo over verwonder is dat dit in zo'n georganiseerde maatschappij als de Romeinse werd getolereerd. Hij is niet eens vermoord zoals zijn even geperverteerde opvolger Caligula. Deze adolescent werd eveneens in staat gesteld om alles wat hij maar bedacht op gedragsgebied, op bouwkundig gebied of krijgshaftig gebied ook daadwerkelijk te doen plaatsvinden. Nu was Tiberius, aldus Suetonius nog wel een goed staatsman, zuinig met financiën en bepaald niet oorlogszuchtig. Maar Caligula, die overigens op 29-jarige leeftijd vermoord werd, toonde zich op ieder gebied een volslagen idioot, maar wel met absolute macht. Wat hij wilde, dat gebeurde ook?!

De generaal

In het archeologisch museum van Merida, in de Romeinse tijd Emerita Augusta genaamd, staat een bijzonder imposante buste. Althans, ik ben erg onder de indruk van dit doorleefde gelaat. Telkens wanneer ik daar in de buurt ben ga ik speciaal naar binnen om dit beeld te bekijken. Bij één van die bezoeken bleek dat "de generaal" zoals, naar later bleek, deze buste wordt genoemd tijdelijk naar Madrid was verhuisd voor een tentoonstelling. Maar bij een volgend bezoek bleek hij weer aanwezig. De conservator van het museum heeft mij toen informatie gegeven over dit beeld dat ergens in de jaren dertig werd opgegraven. Er staan meerdere bustes opgesteld maar die van "de generaal" fascineert mij in het bijzonder. Zo'n streng, zelfbewust gelaat dat ongeschonden de eeuwen heeft mogen doorstaan. Kom daar nu eens om in ons vergankelijk digitaal tijdperk. Bij zorgvuldig beheer trotseert deze buste nog vele eeuwen van vergankelijkheid.